veranderen        andere artikelen         links        

 

 

Zelfkritiek  bonk

 

Zelfkritiek is op zichzelf nuttig, als het de vorm heeft van durven kijken naar waar je zelf fouten maakt, met de intentie om die te herstellen of het volgende keer beter te doen. Het wordt schadelijk als het de vorm krijgt van jezelf afkeuren, jezelf beschuldigen, je niet goed genoeg voelen. En als we kritisch over onszelf zijn,  zijn we dat doorgaans ook over anderen. Wat ook weer als een boemerang naar onszelf terugkeert.

 

Waar komt zelfkritiek vandaan?

Als je erg kritisch bent naar jezelf, heb je waarschijnlijk als kind veel kritiek gehad. Veelal zijn het de ouders die de bron van de kritiek waren. Kritiek is een deel van de opvoeding. Wanneer ouders dat echter te veel doen, of op de man spelen (jij bent stout in plaats van: ik wil niet dat je dat doet) worden we bang voor kritiek omdat het ons welbevinden ondermijnt. En tegelijk nemen we het gedrag van onze ouders over, doen wij onszelf aan wat zij ons eerst aandeden.

 

De functie van overdreven zelfkritiek

Behalve dat we altijd als kind de neiging hebben om onze ouders te imiteren, heeft hevige kritiek die we nu op onszelf uitoefenen ook een tweeledig doel.

1.    We hopen door kritisch naar onszelf te zijn, de kritiek van anderen vóór te zijn.

2.    We willen onszelf zo perfect maken dat kritiek niet meer mogelijk is.

 

Weghouden van gevoel

Wat zelfkritiek ook doet is dat het ons weghoudt bij ons gevoel. We evalueren onszelf (‘gaan in het denken, in het oordeel zitten’) in plaats van dat we voelen.

 

Oefening

Je kunt de weggehouden gevoelens opsporen door jouw kritische zelf in gedachten in een stoel tegenover je te zetten, en hem te vragen welke kritiek hij op je heeft. Kijk dan wat je in je lichaam voelt en benoem dat gevoel. Vertel je criticaster ook die gevoelens: “Als je zo tegen mij praat voel ik mij…”

 

Wat heb je gevoeld?

Hoogstwaarschijnlijk heb je twee gevoelens ervaren: de pijn van het afgewezen worden en boosheid.

Boosheid op het kritische deel van jezelf.

 

Ga je nog dieper dan voel je misschien ook de boosheid naar je ouders.

Veel kinderen hebben de neiging om de boosheid naar hun ouders weg te stoppen. Het zou immers aanleiding kunnen geven tot nog meer kritiek, terwijl je als kind volledig afhankelijk was van je ouders.

 

(Je ziet het effect van die afhankelijkheid ook bij mensen die gegijzeld worden; zij ontwikkelen vaak een positief gevoel naar de kapers. Het Stockholm syndroom. Ook bij meer in het oog lopende vormen van uiterst schadelijk gedrag door de ouders zoals fysiek geweld of incest, is het voor het kind vaak uiterst moeilijk om echt boos te worden op één of beide ouders.)

 

De wens om te veranderen.

Te veel zelfkritiek is schadelijk. Het geeft je een rotgevoel, maakt je bang en verlegen, en je presteert minder dan je zou kunnen. Het zou beter zijn als je wat milder zou kunnen zijn naar jezelf.

 

Weerstand tegen verandering

Behalve de wens om je prettiger te voelen is er ook altijd de wens om te blijven wie je bent.

Als je niet zou geloven dat zelfkritiek ook voordelen heeft zou je het allang hebben verminderd.

 

Wat is het voordeel van zelfkritiek?

Het helpt als je kunt opsporen wat voor jou die voordelen zijn. Je kunt dan beter kiezen of je jouw gedrag wilt houden of veranderen.

Een oefening van Branden *) kan je hier uitstekend bij helpen. Maak minstens 20 keer en achter elkaar, dus zonder enige denkpauze, de zin af: zonder zelfkritiek zou ik… Of: Mijn zelfkritiek heeft als voordeel voor mij dat ik…Denk niet na terwijl je schrijft, de bedoeling is dat het een soort automatisch schrift wordt. Misschien komen er onzin-opmerkingen boven. Schrijf ze gewoon op. Achteraf kun je wel bepalen of er iets bij zit wat wel hout snijdt.

 

Hoe verminder je je zelfkritiek?

 

1. Praat met je criticaster

Geef die kritische stem in jezelf een vorm. Een denkbeeldig figuur of een pratend voorwerp. Je kunt dan aan die vorm vragen wat ie komt doen, wat hij/zij denkt dat ie vóór je doet. Probeer om niet zelf een antwoord te bedenken, maar neem de tijd om echt te luisteren.

 

2. Maak de kritiek expliciet.

Schrijf je negatieve gedachten op. Je kunt dat doen op het moment dat je jezelf daar op betrapt, maar je kunt er ook ‘voor gaan zitten’ en een lijstje maken van wat jou niet bevalt aan jezelf. Dit is niet leuk om te doen, en misschien ben je bang dat je het daardoor alleen nog maar erger maakt. Maar het omgekeerde is waar. Hoe concreter je je zelfkritiek maakt, hoe minder bedreigend het wordt. Je kunt dit effect nog versterken door bij iedere negatieve evaluatie van je zelf die je hebt opgeschreven, je af te vragen (en op te schrijven) wat het ergste is dat daardoor kan gebeuren. Je zult merken dat dat vaak relativeert. Bijvoorbeeld, stel je hebt opgeschreven: ik zie er niet uit. Wat is het ergste wat je op grond daarvan kan overkomen? Misschien is je antwoord: ik zal nooit een man krijgen. Op het moment dat je dat opschrijft kan het misschien helder worden dat je helemaal geen man wilt. Of je realiseert je dat het niet alleen filmsterren zijn die het stadshuis bezoeken. Ook goed mogelijk is dat je je herinnert dat er toch heel wat mensen zijn geweest die waarderende opmerkingen over je uiterlijk hebben gemaakt.

(In dit voorbeeld zou hetgeen de zelfkritiek vóór je doet, misschien kunnen zijn: als ik word afgewezen ligt dat aan mijn uiterlijk, waar ik niets aan kan doen, en niet aan hoe ik als persoon ben; bij dat laatste zou ik me nog veel slechter voelen)

 

3. Vertaal je zelfkritiek naar behoeftes die je hebt.

Bijv.: “Ik zie er niet uit” wordt: “Ik wil dat mensen mij aantrekkelijk vinden en dat ze dat tegen mij zeggen”.

“Ik doe ook altijd alles verkeerd” wordt: “Ik wil me graag goed voelen over mijzelf.” Of: “Ik wil graag dat anderen hun waardering over mij uitspreken.”

“Ik ben zo verlegen” wordt bijvoorbeeld: ik wil dat mensen horen wat ik te zeggen heb.

 

4. Wees trots op jezelf

Maak gedurende een week, elke avond een lijstje met 10 zinnen die allemaal beginnen met: ik ben trots op mezelf omdat ik…

 

5. Ja voelen

Je kunt jezelf ook een positief gevoel geven door het woord ‘ja’ door je lichaam te spoelen. Doe dit zo vaak je er aan denkt, en zeker op momenten dat je negatief over jezelf denkt.

 

6. Ja zeggen

Spreek met jezelf af om gedurende een bepaalde tijd, één of twee dagen bijvoorbeeld, alleen maar positieve dingen te zeggen. Over het weer, televisieprogramma’s, andere mensen, jezelf.

 

 

 

*) Branden, N.: Zelfwaardering. Baarn, Tirion, 1996

 

Zie ook:

Veranderen       

 

Focusing

 

Meditatie

 

Depressie

 

 

Overnemen of anderszins kopiëren toegestaan mits onder vermelding van

'©:. www.openoog.com

       

 

tijdschrift           artikelen           links